Η Βασιλική Α βρίσκεται στο νότιο τμήμα της παλαιοχριστιανικής Νικόπολης, νοτιοανατολικά της διασταύρωσης δύο σημαντικών οδικών αξόνων: της κεντρικής λεωφόρου με κατεύθυνση Α-Δ (decumanus maximus) και ενός καθέτου προς αυτή δρόμου (cardo), ο οποίος κατέληγε στη νότια πύλη του παλαιοχριστιανικού τείχους, γνωστή ως «Ωραία πύλη». Είναι γνωστή και ως βασιλική Επισκόπου Δομετίου, από το όνομα των δυο ομώνυμων επισκόπων οι οποίοι, σύμφωνα με έμμετρες επιγραφές στα ψηφιδωτά δάπεδά της, υπήρξαν αντίστοιχα κτήτορας και αναθέτης μέρους της ψηφοθέτησής της. Το λατινογενές όνομα των επισκόπων, Δομέτιος, λόγω του δακτυλικού εξάμετρου αναφέρεται στις επιγραφές ως Δουμέτιος. Ο ναός, όπως μαρτυρεί επιγραφή στο ψηφιδωτό δάπεδο της δυτικής στοάς του αιθρίου, ήταν αφιερωμένος στον άγιο Δημήτριο.
Ο ναός ανήκει στον τύπο της τρίκλιτης ξυλόστεγης βασιλικής με εγκάρσιο κλίτος, αίθριο και προσκτίσματα. Στο κέντρο της δυτικής πλευράς ανοίγεται η κύρια είσοδος με μνημειακό πρόπυλο που είχε πιθανώς αετωματική επίστεψη. Η κύρια είσοδος οδηγούσε στο αίθριο (atrium, ύπαιθρον), είδος προθαλάμου για τη συγκέντρωση των πιστών. Αποτελείται από έναν κεντρικό υπαίθριο πλακόστρωτο χώρο και τρεις περιμετρικές στοές, διακοσμημένες με ψηφιδωτά δάπεδα. Στην πεντάστιχη κτητορική επιγραφή του δαπέδου της δυτικής στοάς αναφέρονται οι δύο ομώνυμοι επίσκοποι αλλά και ο άγιος Δημήτριος.
Δύο θύρες οδηγούν από τη νότια και βόρεια στοά σε νάρθηκα με ψηφιδωτό δάπεδο, από τα ωραιότερα της Νικόπολης, στο οποίο εικονίζεται εντυπωσιακή ποικιλία φυτών και ζώων μέσα σε 88 συμπλεκόμενους κύκλους. Ο νάρθηκας επικοινωνεί με προσκτίσματα, εκ των οποίων το νότιο αψιδωτής κάτοψης ερμηνεύεται ως διακονικό, χώρο κατάθεσης των προσφορών από τους πιστούς, με εξαιρετικής τέχνης ψηφιδωτό δάπεδο.
Ο κυρίως ναός διαιρείται σε τρία κλίτη, με δυο κιονοστοιχίες. Δεύτερη κιονοστοιχία πάνω από την πρώτη στήριζε τα υπερώα της βασιλικής. Λίθινα θωράκια κατά μήκος της εξωτερικής πλευράς του στυλοβάτη απομόνωναν το κεντρικό, πλατύτερο και ελαφρά υπερυψωμένο κλίτος με το ψηφιδωτό δάπεδο. Τα πλάγια κλίτη ήταν στρωμένα με πολύχρωμα μαρμαροθετήματα.
Ενιαία δίρριχτη στέγη κάλυπτε το κεντρικό κλίτος και το ιερό, ενώ στα πλευρικά κλίτη, σε χαμηλότερο επίπεδο, υπήρχαν ανεξάρτητες μονόρριχτες στέγες. Βορείως και νοτίως του ιερού αναπτύσσονται τα παραβήματα, που εξυπηρετούσαν πιθανότατα λειτουργικές ανάγκες, όπως τη φύλαξη ιερών σκευών.
Εκτός από τα εξαιρετικής τέχνης ψηφιδωτά δάπεδα του ναού, από τα πιο γνωστά και πλέον σημαντικά του ελλαδικού χώρου, πλούσιος είναι και ο γλυπτός του διάκοσμος, όπως τα αμφίγλυφα θωράκια, διακοσμημένα με το χριστόγραμμα και με το μοναδικό για τη Νικόπολη θέμα των αμνών εκατέρωθεν σταυρού.
Όπως οι αρχαίοι ελληνικοί ναοί και τα ιερά, έτσι και οι χριστιανικές βασιλικές διέθεταν περιβόλους, το έρκος κατά τον Ευσέβιο Καισαρείας (4ος αι.) και περιβόλαιον κατά τον Μάρκο Διάκονο (5ος αι.).
Η ανέγερση της βασιλικής από τον πρώτο Δομέτιο τοποθετείται περί τα μέσα του 6ου αι., ενώ η αποπεράτωση της ψηφοθέτησης του ναού από τον συνώνυμο διάδοχό του, στα 550-575 μ.Χ.
