ΟΧΥΡΩΣΗ

Τα παλαιοχριστιανικά τείχη της Νικόπολης, ένα από τα πλέον σημαντικά σύνολα οχυρωματικής αρχιτεκτονικής της νοτίου Βαλκανικής, εντυπωσιάζουν με την έκταση και το ύψος διατήρησής τους, που φτάνει έως τα δώδεκα μέτρα. Ανοικοδομήθηκαν ενσωματώνοντας τμήμα των ρωμαϊκών τειχών και λαμβάνοντας υπόψη τον ρωμαϊκό πολεοδομικό ιστό. Τα τείχη, με περίμετρο περίπου 2.072μ., έχουν τραπεζιόσχημη κάτοψη και είναι ενισχυμένα με πύργους. Το νότιο σκέλος ανεγέρθηκε κατά μήκος της νότιας πλευράς του κεντρικού decumanus, αφήνοντας ελεύθερο όλο το πλάτος του δρόμου μαζί με το πεζοδρόμιό του, γεγονός που αποδεικνύει ότι ο δρόμος συνέχισε να είναι σε χρήση. Η ίδια τακτική φαίνεται πως ακολουθήθηκε και στο δυτικό σκέλος του τείχους, το οποίο προφανώς έβαινε κατά μήκος ενός cardo. Βόρεια και ανατολικά η νέα οχύρωση έκανε χρήση του ρωμαϊκού τείχους, το οποίο συμπληρώθηκε καθ᾽ ύψος.

Κατά μήκος του νότιου σκέλους του τείχους βρίσκονται δώδεκα συνολικά πύργοι, τοποθετημένοι σε κανονικές αποστάσεις των 33 μέτρων: ένας ορθογώνιος, ένας πεταλοειδής και ένας πολυγωνικός εναλλάσσονται, με την ίδια σειρά, ενώ στη νοτιοδυτική και νοτιοανατολική γωνία υψώνονται ένας κυκλικός και ένας πολυγωνικός πύργος αντίστοιχα. Στο μικρό λοξό τμήμα του νότιου σκέλους, μέχρι τη συνάντησή του με το ρωμαϊκό τείχος στην ανατολική πλευρά, βρίσκονται στη σειρά δύο πεταλοειδείς, ένας τετράγωνος και ένας πολυγωνικός πύργος. Στο δυτικό σκέλος ακολουθείται διαφορετικό σύστημα οργάνωσης. Εντοπίζονται συνολικά δεκαέξι πύργοι, έντεκα ορθογώνιοι στη σειρά, δύο κυκλικοί στις γωνίες προς βορρά και νότο, δύο πεταλοειδείς εκατέρωθεν της Δυτικής Πύλης και ένας κυκλικός στη βόρεια πλευρά μιας πυλίδας, 184 μέτρα βόρεια της κύριας πύλης. Το μεσοπύργιο διάστημα κυμαίνεται από 26 έως 40μ.

Δύο ή τρεις σειρές λιθοπλίνθων στη βάση του τείχους σχηματίζουν πόδιο-ευθυντηρία, πάνω στο οποίο υψώνεται η ανωδομή. Οι θύρες φέρουν μονολιθικά υπέρθυρα, που επιστέφονται από μονό ή διπλό ανακουφιστικό τόξο με κτιστό τύμπανο. Στο δυτικό σκέλος, το οποίο διέθετε περίδρομο, διατηρούνται σε καλύτερη κατάσταση οι κλίμακες ανόδου. Ο πυρήνας της λιθοδομής του τείχους συνίσταται από κονίαμα, αργούς λίθους, λίθινα και μαρμάρινα θραύσματα από ρωμαϊκά μνημεία, ακόμη και θραύσματα αγαλμάτων, καθώς και θραύσματα και ακέραιες οπτοπλίνθους από το αυγούστειο τείχος. Ο μεγάλος αριθμός από spolia καταδεικνύει ότι κατά τους παλαιοχριστιανικούς χρόνους σημαντικά δημόσια οικοδομήματα της ρωμαϊκής περιόδου είχαν εγκαταλειφθεί.

Είναι φανερό πως το νότιο και το δυτικό σκέλος του τείχους ανήκουν σε ξεχωριστές οικοδομικές φάσεις. Οι όψεις του δυτικού σκέλους παρουσιάζουν μεγαλύτερη επιμέλεια στην αργολιθοδομή και κατά τόπους φέρουν κεραμοπλαστικό διάκοσμο. Το δυτικό σκέλος, ακολουθεί χρονικά την κατασκευή του νότιου.

Στο ανατολικό, ανεξερεύνητο μέχρι σήμερα τμήμα, γίνεται χρήση του αυγούστειου τείχους, το οποίο επισκευάζεται και συμπληρώνεται καθ᾽ύψος. Εντοπίζονται πάντως ορισμένοι ορθογώνιοι πύργοι, ένας από τους οποίους σώζεται σε μεγάλο ύψος, όμοιας κατασκευής με τους πύργους του δυτικού σκέλους.

Ανεξερεύνητο σε μεγάλο βαθμό παραμένει και το βόρειο σκέλος της οχύρωσης, στο οποίο επίσης επαναχρησιμοποιείται, συμπληρωμένο, το ρωμαϊκό τείχος. Στο δυτικό του τμήμα, από το σημείο που διέρχεται ο σύγχρονος αυτοκινητόδρομος έως τον βόρειο πύργο του δυτικού σκέλους, παρατηρείται μια εκτεταμένη ανακατασκευή στην οποία χρησιμοποιήθηκαν spolia από ρωμαϊκά οικοδομήματα. γεγονός που υποδηλώνει κατάσταση έκτακτης ανάγκης και θα πρέπει να συνδεθεί με την επιδρομή των Ερούλων στα μέσα του 3ου αιώνα. Ανατολικά του δρόμου εντοπίζεται η συνέχεια του ρωμαϊκού τείχους και ένας μεγάλος τριγωνικός προμαχώνας, που χρονολογείται στους παλαιοχριστιανικούς χρόνους. Λόγω της απότομης κατωφέρειας του εδάφους στην πλευρά αυτή του τείχους, υπολογίζεται πως θα υπήρχε προστατευτική τάφρος, η οποία θα συνδεόταν με τη λιμνοθάλασσα Μάζωμα.

Η χρονολόγηση των παλαιοχριστιανικών τειχών είναι εξαιρετικά προβληματική. Η παλαιότερη άποψη τα είχε συνδέσει με τον Ιουστινιανό (6ος αι.), βασιζόμενη στον ιστορικό Προκόπιο, ο οποίος, στο έργο του <em>Περί κτισμάτων</em> (4.1.37.1), απαριθμώντας τα οχυρωματικά έργα με τα οποία ο αυτοκράτορας ενίσχυσε πολλές πόλεις της αυτοκρατορίας, αναφέρει ότι ο Ιουστινιανός <em>ανενεώσατο δε την Νικόπολιν</em>. Η σύγχρονη πάντως έρευνα τοποθετεί την κατασκευή της οχύρωσης περίπου στο δεύτερο μισό του 5ου αι., στους χρόνους του αυτοκράτορα Ζήνωνα (474-491) ή πιθανότερα του Αναστασίου (491-518). Ωστόσο, λείπουν τα ανασκαφικά τεκμήρια που θα στήριζαν την επιχειρηματολογία υπέρ της μιας ή της άλλης άποψης.