Υδραγωγείο-Νυμφαία-Κρήνες

Η ύπαρξη Υδραγωγείου στη Νικόπολη είναι ενδεικτική του μεγέθους και της σημασίας της πόλης. Το Υδραγωγείο καλύπτει απόσταση άνω των 50 χλμ. από τις πηγές του Αγίου Γεωργίου έως το συγκρότημα του Νυμφαίου. Ήταν απαραίτητο για την κάλυψη των καθημερινών αναγκών των κατοίκων της πόλης, όσο και για τη λειτουργία των λουτρών και άλλων υποδομών.

Ο όρος νυμφαίο αρχικά δήλωνε τον ιερό χώρο στον οποίο λατρεύονταν οι Νύμφες. Αργότερα ο όρος χρησιμοποιήθηκε για κτίσματα που σχετίζονταν με το νερό, χωρίς να είναι αφιερωμένα στις Νύμφες. Στους αυτοκρατορικούς χρόνους τα νυμφαία ήταν ιδιαίτερα διαδεδομένα στη Ρώμη και τις επαρχίες. Κτισμένα συνήθως σε πολυσύχναστα σημεία των πόλεων, ήταν αφιερωμένα στους θεούς και αποτελούσαν δώρο του αυτοκράτορα ή μελών της τοπικής ελίτ, η οποία επιζητούσε κύρος και αναγνώριση.

Η συνεχής ροή άφθονου νερού την οποία εξασφάλιζε η σύνδεσή τους με το Υδραγωγείο, μετέφερε εικόνες με τρεχούμενα νερά της υπαίθρου στο αστικό περιβάλλον. Περίφημο νυμφαίο στον ελλαδικό χώρο είναι το νυμφαίο της Ολυμπίας, γνωστό ως νυμφαίο ή εξέδρα του Ηρώδη του Αττικού. Κτίστηκε το 160 μ.Χ. και αποτελούσε δώρο στον Δία από τη Ρήγιλλα, σύζυγο του Ηρώδη.

Λίγα μόλις μέτρα ανατολικά της Δυτικής Πύλης και εκατέρωθεν του decumanus maximus βρίσκονται δύο όμοια Νυμφαία. Πρόκειται για δημόσιες κρήνες περίτεχνα διακοσμημένες, τις οποίες τροφοδοτούσαν τα νερά του Υδραγωγείου.

Τα Νυμφαία της Νικόπολης έχουν κάτοψη σε σχήμα Π, είναι κτισμένα με οπτόπλινθους και ήταν διώροφα. Στην πρόσοψή τους χαμηλός τοίχος ένωνε τα σκέλη του Π σχηματίζοντας ορθογώνια δεξαμενή. Στην εσωτερική επιφάνεια των τοίχων τους και σε ύψος 1,85μ. πάνω από το δάπεδο των δεξαμενών, ανοίγονται εννέα συνολικά κόγχες με δύο επάλληλες ορθογώνιες οπές, στις οποίες ήταν προσαρμοσμένοι οι κρουνοί μέσα από τους οποίους έτρεχε στη δεξαμενή το πόσιμο νερό. Το νερό έφθανε στους κρουνούς μέσω σωληνώσεων, στερεωμένων περιμετρικά στις εξωτερικές επιφάνειες των τοίχων. Τα νερά που υπερχείλιζαν από τη δεξαμενή του βόρειου Νυμφαίου διοχετεύονταν σε ανοιχτό λίθινο αυλάκι, τμήμα του οποίου σώζεται κατά χώραν. Οι εσωτερικοί τοίχοι και οι προσόψεις διέθεταν πολύχρωμες ορθομαρμαρώσεις, ενώ στις εξωτερικές κόγχες και στις κόγχες του ορόφου θα υπήρχαν αγάλματα της αυτοκρατορικής οικογένειας, των ιδρυτών τους και θεοτήτων.

Πίσω από την πρόσοψη σε κάθε νυμφαίο εντοπίζεται μια δεξαμενή, στην οποία συγκεντρωνόταν το νερό για να οδηγηθεί στη συνέχεια στο δίκτυο των μολύβδινων σωλήνων. Η δεξαμενή, επενδεδυμένη με υδραυλικό κονίαμα, έχει επικλινές προς το κέντρο δάπεδο με χοανοειδές άνοιγμα, μέσω του οποίου το νερό οδηγείτο χαμηλότερα στους σωλήνες. Η ροή του νερού προς τις δεξαμενές ελεγχόταν με διαφράγματα, τα οποία ανεβοκατέβαιναν μέσα στις αυλακώσεις των τοιχωμάτων του αγωγού. Οι τελευταίες διατηρούνται έως σήμερα.

Μολονότι το βόρειο και το νότιο Νυμφαίο είναι όμοια ως προς την αρχιτεκτονική τους μορφή, η μη συμμετρική τοποθέτηση του ενός απέναντι του άλλου, ορισμένες διαφορές στις τοιχοποιίες, οδήγησαν στη χρονολόγηση του νότιου Νυμφαίου στο πρώτο μισό του 2ου αι. μ.Χ. και του βόρειου στις αρχές του 3ου αι. μ.Χ. Ωστόσο, λόγω της έλλειψης επαρκών ανασκαφικών δεδομένων, αφού ανασκαφική έρευνα που διεξήχθη τη δεκαετία του 1970 υπήρξε σύντομη, η χρονολογική σχέση των δυο Νυμφαίων παραμένει ανοιχτή.

Το δημόσιο κρηναίο οικοδόμημα βρίσκεται στη δυτική πλευρά του πλακόστρωτου δρόμου (cardo), ο οποίος διατρέχει τη δυτική πλευρά του Οίκου του εκδίκου Γεωργίου. Πρόκειται για ορθογώνιο πλινθόκτιστο κτίσμα, με τέσσερις θολωτούς χώρους σε παράταξη, από τους οποίους, ο πρώτος έχει ορθογώνια κάτοψη και οι άλλοι τρεις ημικυκλική. Ο πρώτος χώρος διέθετε είσοδο, της οποίας σώζεται το λίθινο κατώφλι, ενώ οι τρεις άλλοι ήταν κλειστοί με τοιχίο. Η κόγχη του δεύτερου χώρου είναι διακοσμημένη με ψηφιδωτή παράσταση ημίγυμνης Νηρηίδας ανακεκλιμένης πάνω σε θαλάσσιο κήτος.

Όπως μαρτυρούν οι αυλακώσεις και οι οπές που σώζονται πάνω στους τοίχους, στις τρεις κόγχες υπήρχε δίκτυο ύδρευσης με μολύβδινους σωλήνες. Το μέτωπο του τόξου της δεύτερης κόγχης, έφερε ψηφιδωτή παράσταση με δύο Νίκες εραλδικά τοποθετημένες. Στον χώρο μεταξύ των δύο Νικών και σε χαμηλότερο επίπεδο, διατηρείται τμήμα προγενέστερου ψηφιδωτού στο οποίο διακρίνεται η επιγραφή ΑΚΤΙΑ, με μαύρα γράμματα πάνω σε κόκκινο φόντο.

Πάνω από τους θολωτούς χώρους υπήρχαν κτιστές δεξαμενές, από τις οποίες το νερό διοχετεύονταν στους μολύβδινους σωλήνες και στη συνέχεια έπεφτε μέσα στις τρεις μικρές πισίνες. Από τις πισίνες, πιθανώς μέσα από κρουνούς, το νερό έρρεε σε λίθινο αυλάκι στο επίπεδο του δρόμου.

Δεν είναι γνωστό πότε έπαψε να λειτουργεί η κρήνη, στην οποία εντοπίζονται επεμβάσεις, όπως η σφράγιση των ανοιγμάτων στις δύο χαμηλές κόγχες και η επικάλυψη του ψηφιδωτού της Νηρηίδας με κονίαμα, πάνω στο οποίο είχαν σχεδιαστεί κόκκινοι σταυροί. Το Νυμφαίο χρονολογείται στον 2ο αι. μ.Χ., όταν η κατασκευή του Υδραγωγείου που εξασφάλιζε την τροφοδοσία της κρήνης είχε πλέον ολοκληρωθεί.